Zabytkowy kościół
Pierwszy kościół parafialny w Sromowcach Niżnych wzmiankowany jest już w 1350 r. Obecna świątynię, wystawioną według tradycji w r.1513, przebudowano znacznie w XVII w. gdyż zniszczyły ją powodzie w latach 1534 – 1608.W pierwotnym planie stanowiła ona jeden z najwcześniejszych przykładów układu jednoprzestrzennego założonego na rzucie trójbocznie zamkniętego prostokąta. W XVII w. wzniesiono wieżę, a około 1894r. dobudowano od północnej strony kościoła zakrystię i składziki, a wejście do wieży poprzedzono niewielką kruchtą. Kolejne przeróbki polegające na wydłużeniu kościoła miały miejsce w 1910 i 1924 r.
W aktualnym stanie, po zmianach dokonanych po ostatnie wojnie, kościół jest orientowaną (rozplanowaną na osi wschód – zachód) budowlą jednonawową z równej szerokości prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Od zachodu łączy się z nawą wieża poprzedzona kruchtą, a do całej północnej ściany kościoła przylega przybudówka podzielona na trzy części. Jedna z nich przeznaczona jest na zakrystię, druga służy za składzik, natomiast trzecia (środkowa) otwarta do wewnątrz, powiększa przestrzeń świątyni. Kościół zbudowany jest na zrąb. Wieża konstrukcji słupowej o ścianach lekko pochyłych dźwiga pozorną izbicą (wyodrębnioną tylko przez koronkę wzorzyście wycinanych desek) nakryta hełmem w kształcie iglicy. Ściany korpusu kościoła i wieży szalowane, są deskami, gont zaś kryje hełm wieży i jednokalenicowy dach, na którym osadzona jest czworo-ścienna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona baniastą kopułą. Wnętrze kościoła, którego ściany również obite są deskami, nakrywa płaski strop. Oświetlenia dostarczają od południowej strony trzy półkoliste zamknięte okienka (w tym dwa bliźnie). Kościół otoczony jest ogrodzeniem z dyli wiązanych na zrąb, osłoniętych daszkiem z gontu. Ogrodzenie przerwane jest na osi kościoła dwiema bramkami w formie słupków dźwigających gontowe zadaszenie.
Większość wyposażenia ruchomego omawianego kościoła przeniesiona została do nowej, zbudowanej w latach osiemdziesiątych świątyni. Niektóre zabytki, konkretnie rzeźby gotyckie, można oglądać w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. Największą wartość ma tryptyk (o wymiarach po otwarciu skrzydeł 2 x1,45 m) stanowiący ołtarz główny w nowym kościele. W centralnej części tryptyku, we wnęce, umieszczona jest ponad metrowej wysokości figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem, będąca kopią rzeźby przeniesionej do tarnowskiego muzeum. Oryginał, datowany na trzecią ćwierć względnie końca XIV w. zachował się w dobrym stanie być może nawet z pierwotną polichromią. Rzeźbę charakteryzują formy cylindryczne i kuliste, cięte prosto i wyraziście. Sylwetka Marii ożywiona jest przez lekkie wygięcie górnej części tułowia w bok jakby dla zróżnicowania ciężaru trzymanego na rękach Dzieciątka. Złudzenie ruchu stwarza wysunięte w przód kolano uwydatnione pod łukowatymi fałdami płaszcza zbiegającymi się ku ręce, na której spoczywa mały Jezus. Rzeźba zaliczana jest do dzieł snycerskich powstałych w środowisku krakowskim.
Figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem flankują malowane postacie św. Barbary (z wieżą jako atrybutem) oraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej (z kołem i mieczem, narzędziami jej męki). Skrzynia ołtarzowa ozdobiona jest ażurowym baldachimem ukształtowanym w ośli grzbiet, rozpiętym nad świętymi osobami. Na wewnętrznych stronach skrzydeł tryptyku ukazują się chóry świętych w grupach cztero- i pięcioosobowych. Na skrzydle lewym, w górnej kwaterze, widnieją apostołowie ze świętymi Piotrem i Janem Ewangelistą na pierwszym planie, w dolnej natomiast – święci papieże i biskupi trudni do rozróżnienia ze względu na brak indywidualnych atrybutów. Na skrzydle prawym górna kwatera przedstawia święte dziewice, wśród których rozpoznać można Małgorzatę (ze smokiem), Apolonię (trzymającą wyrwany ząb) oraz Agnieszkę (z barankiem u stóp). Dolna kwatera tegoż skrzydła to święci męczennicy: Szczepan (atrybut- kamienie), Wawrzyniec (z rusztem), Jerzy (walczący ze smokiem) i wreszcie jeden z głównych patronów Polski – Florian (z tarczą). Chóry ustawione są ciasno w polach kwater na tle złoconego wzorzystego tła. Grupy świętych prowadzą ze sobą rozmowy zaznaczone nachyleniem głów się i gestami rąk. Po zamknięciu skrzydeł ukazuje się postać Matki Boskiej Bolesnej i Chrystusa w typie Ecce Homo. Tryptyk datowany jest na koniec XV stulecia a ściślej na ostatnie dwudziestolecie tego wieku.
Predella tryptyku pochodzi z innego ołtarza i ostatnio powiązana została z warsztatem tzw. Mistrza Świętej Rodziny, którego dzieła znajdują się w Dębnie i Grywałdzie. Datowana jest ona na drugie dziesięciolecie XVI w. Ukazuje przygotowania do ukrzyżowania Jezusa, który siedzi obnażony, podpierając głowę ręką w sposób charakterystyczny dla przedstawień Chrystusa Frasobliwego. Przed nim klęczy Matka Boska z dłońmi złożonymi do modlitwy. Dwaj oprawcy w charakterystycznych strojach (kapelusz, białe koszule, czerwone spodnie) wiercą otwory w ramionach krzyża. Scena rozgrywa się na zielonym tle łagodnych pagórków skąpo pokrytych drzewami. Charakterystyczną cechą predalli jest jej niewielka wysokość wynosząca zaledwie 27 cm.
Omawiany tryptyk umieszczony jest poniżej znacznych rozmiarów krucyfiksu wykonanego dla nowego kościoła przez rzeźbiarza Władysława Borzęckiego: jego dziełem są także stacje Drogi Krzyżowej.
W bocznej wnęce nowego kościoła zawieszono skrzydła (wymiary skrzydła 0,44 m x1,25 m) zdekompletowanego tryptyku przedstawiającego po otwarciu postacie św. Barbary i Katarzyny Aleksandryjskiej a po zamknięciu – scenę Zwiastowania. W scenie tej umiejscowionej na kwiecistej łące, archanioła Gabriela rozwija przed Marią filakterię (wstęgę o zwijających się końcach) z pozdrowieniem rozpoczynającym się od słów:, ALE GRATIA PLENA DOMINVS TECVM. Charakterystyczna cechą tego malowidła jest udrapowanie szat obydwu postaci. W okryciu Marii respektowane są kanony stylu zwanego miękkim, natomiast w szacie Gabriela ujawnia się skłonność do łamania fałd, zgodnie z nowym stylem, który w malarstwie polskim pojawił się w latach 1440 – 1450. Trzeba tu jeszcze zwrócić uwagę, że fałdy sukni archanioła układają się na ziemi w duże ukośne załamania, co jest refleksem sztuki niderlandzkiej (warsztat van Eycka). Kolorystyka malowidła obejmuje głównie brązy, czerwień i zieleń (postacie świętych męczennic) oraz biel (grupa Zwiastowania). Złocone tła na wewnętrznych stronach skrzydeł oraz nimby głów świętych dziewic znamionuje bogactwo ornamentyki. Opisywany tryptyk, który w kompletnej postaci reprezentował najprostszy układ, bez predelli i zwieńczenia, datowany jest w przedziale od końca pierwszej połowy do trzeciej ćwierci XV w.
Do nowego kościoła przeniesiona została też drewniana chrzcielnica w kształcie wysmukłego sześciobocznego kielicha z ostrosłupową nakrywą zwieńczoną krzyżem. Czara chrzcielnicy pokryta jest pasmem skromnej dekoracji ornamentalnej. Sprzęt ten o wyraźnych cechach gotyckich pochodzi być może z XVI w.
W starym kościele pozostają obrazy św. Antoniego Paderewskiego i św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz ambona. Obraz św. Antoniego półokrągłej ramie pochodzić ma ze skasowanego w r 1785 klasztoru franciszkanów Nowym Sączu. Kolumny dzielą obraz na szereg pól: środkowe wypełnia postać świętego adorowanego przez aniołki, pozostałe – oranci wypraszający jego łaski. Napis na łuku głosi: MIRIFICAVIT DOMINVS SANCTVM SVVM. Wizerunek św. Katarzyny datowany jest na wiek XVIII. Barokowa ambona (najprawdopodobniej XVIII w.). Ma parapet dzielony kolumienkami na pola wypełnione figurkami Ewangelistów.
Do tarnowskiego Muzeum Diecezjalnego przeniesiono rzeźbę Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowaną na ostatnią ćwierć XIV w. (jeśli wykluczyć hipotezę, że chodzi o późniejszą kopię pierwotnej figury gotyckiej). Jest to rzeźba przyścienna (wydrążona) o wysokości ok. 80 cm z niewielkimi uszkodzeniami (brak ręki Maryi) i późniejszą polichromią. Sylwetkę Matki Boskiej cechuje prosta, statyczna postawa, a jej tors przepasany zapaską zaznaczony jest równolegle żłobkowanymi fałdami. Rzeźba ta należy do dzieł kręgu sądecko – spiskich odznaczających się, mimo ich prowincjonalnego charakteru, dużą siła oddziaływania artystycznego.
Cenne są naczynia liturgiczne sromowieckiego kościoła. Monstrancja z przełomu XV i XVI stulecia ( ok.70 cm wysokości) srebrna pozłacana ma sześciolistną stopę i wysmukły modus z sześcioma rombowymi guzami. Oprawa puszki, z której wychodzą pęki promieni flankowana jest dekoracją w postaci gotyckich elementów architektonicznych (skarpy, fiale, baldachimy). W prześwitach ustawione są dwie figurki świętych. Monstrancję wieńczy smukła iglica przepruta okienkami z maswerkami. Srebrny i pozłacany kielich z gotyckim reminiscencjami pochodzi z XVII wieku. Ma on sześciopolową stopę i kulisty nieco spłaszczony modus oraz gładką pozbawioną koszyczka czarę.
Na koniec należy wspomnieć o barokowo – ludowej rzeźbie Chrystusa Zmartwychwstałego (zapewne z XVIII w.) oraz rokokowych drewnianych, lichtarzach rzeźbionych w sploty łodyg, liści i kwiatów.
Źródło: www.sromowce.com
